ขอสันติจงมีแด่ท่านผู้อ่าน
ประวัติเจ้าแม่ลิ้มกอเหนี่ยว
กำเนิดในครอบครัวตระกูลลิ่ม สมัยพระเจ้าซื่อจงฮ่องเต้ แห่งราชวงศ์เหม็ง(1) ประมาณ พ.ศ.2065- 2109 มีพี่ชายชื่อ ลิ่มโต๊ะเคี่ยม รับราชการอยู่มณฑลฮกเกี้ยน เมื่อบิดาถึงแก่กรรมลิ้มกอเหนี่ยว ต้องเฝ้าดูแลมารดาเพียงลำพังเนื่องจากลิ่มโต๊ะเคี่ยม ถูกขุนนางใส่ร้ายว่าสมคบกับโจรสลัดญี่ปุ่น(2) เข้าปล้นตีเมืองตามชายฝั่ง จึงถูก ทางราชการประกาศจับ และได้หลบหนีออกจากประเทศจีนกับพรรคพวกไปอาศัยอยู่ที่เกาะไต้หวัน(3) ต่อมาได้นำสินค้ามาขายที่ประเทศไทย(4) ขึ้นท่าสุดท้ายที่เมืองปัตตานี บ้านกรือเซะ และมีความรู้เป็นนายช่าง ผู้หล่อปืนใหญ่ 3 กระบอก คือ ศรีนครี มหาลาลอ และนางพระยาตานี (5) ให้เจ้าเมืองปัตตานี ขณะนั้นเป็นที่พอพระทัยมาก จึงยกพระธิดาให้สมรสด้วย(6) โดย ลิ้มโต๊ะเคี่ยม ยอมเปลี่ยนมานับถือศาสนาอิสลาม(7)
หลายปีต่อมามารดาซึ่งอยู่ที่ประเทศจีน ไม่เห็นบุตรชายกลับมาและไม่ส่งข่าว(8) ก็มีความคิดถึงเป็นห่วงไม่เป็นอันกินอันนอน ลิ้มกอเหนี่ยวสงสารมารดา จึงรับอาสามารดาออกติดตามพี่ชาย ออกเดินทางโดยเรือสำเภา ติดตามมาจนถึงประเทศไทย และได้พบพี่ชายที่บ้านกรือเซะ ได้พำนักอยู่เป็นเวลานานและชักชวนให้พี่ ชายกลับประเทศจีนพบมารดาหลายครั้ง แต่ลิ้มโต๊ะเคี่ยมปฎิเสธ เนื่องด้วยกำลังเป็นผู้อำนวยการก่อสร้างมัสยิดกรือเซะ(9) ขณะนั้น ด้วยความกตัญญูต่อมารดาไม่อาจนำพี่ ชายกลับบ้านได้ จึงได้ทำอัตตวิบากกรรมที่ใต้ต้นมะม่วงหิมพานต์(10) ใกล้กับมัสยิด ลิ้มโต๊ะเคี่ยมกับพวกต่างโศกเศร้าอาลัยยิ่ง จึงพร้อมกันจัดการศพตามประเพณีและได้ทำ ฮวงซุ้ยไว้ในบริเวณ บ้านกรืเซะ ตำบลตันหยงลุโล๊ะ อำเภอเมืองปัตตานี ดังกล่าว
บรรดาคนจีนสมัยนั้น ได้ทราบซึ้งถึงความกตัญญู ซื่อสัตย์ และรักษาคำมั่นสัญญา ไปกราบไหว้บูชา ต่อมาฮวงซุ้ย และต้นมะม่วงหิมพานต์ ได้เกิดนิมิตรและอภินิหาร ให้ชาวบ้านที่ไปบนบาน หายเจ็บไข้ได้ป่วย และมีโชคลาภ ทำมาค้าขายเจริญรุ่งเรือง เป็นที่เคารพสักการะ มาจนบัดนี้ไม่ได้มีการย้ายฮวงซุ้ยแต่อย่างใด(11) ต่อมาได้นำเอาต้นมะม่วงหิมพานต์ มาแกะสลักเป็นองค์เจ้าแม่ลิ้มกอเหนี่ยว ประดิษฐานไว้ในศาลเจ้าที่บ้านกรือเซะ ตำบลตันหยงลุโล๊ะ ให้ประชาชนสักการะ บูชาด้วย
เมื่อประมาณ ปี พ.ศ.2427 พระจีนคณานุรักษ์ (ตันจูล่าย) ซึ่งเป็นหัวหน้าชุมชนจีนขณะนั้น เห็นว่าศาลเจ้าซึ่งประดิษฐานเจ้าแม่ลิ้มกอเหนี่ยว ที่หมู่บ้านกรือเซะ ชำรุดเก่าและอยู่ห่างไกลเป็นระยะทางถึงประมาณ 8 กิโลเมตร จากเมือง จึงได้อัญเชิญองค์เจ้าแม่ลิ้มกอเหนี่ยว จากบ้านกรือเซะมาประดิษฐานที่ศาล เจ้าโจวซูกงซึ่งอยู่ในตลาดจีนเมืองปัตตานี และเรียกชื่อศาลเจ้าใหม่ว่า ศาลเจ้าเล่งจูเกียง หรือ ศาลเจ้าแม่ลิ่มกอเหนี่ยว มาจนทุกวันนี้
ที่มา : website ศาลเจ้าเล่งจูเกียงปัตตานี http://www.limkoneaw.com
ลำดับเหตุการณ์
1. สมัยพระเจ้าซื่อจงฮ่องเต้ แห่งราชวงศ์เหม็ง ประมาณ พ.ศ.2065- 2109 ลิ่มโต๊ะเคี่ยมถือกำเนิด
2. ลิ่มโต๊ะเคี่ยม รับราชการอยู่มณฑลฮกเกี้ยน
3. ลิ่มโต๊ะเคี่ยมถูกขุนนางใส่ร้ายว่าสมคบกับโจรสลัดญี่ปุ่น จึงถูก ทางราชการประกาศจับ
4. ลิ่มโต๊ะเคี่ยมหลบหนีออกจากประเทศจีนกับพรรคพวกไปอาศัยอยู่ที่เกาะไต้หวัน
5. บิดาถึงแก่กรรม ลิ้มกอเหนี่ยวต้องเฝ้าดูแลมารดาเพียงลำพัง
6. ลิ่มโต๊ะเคี่ยมได้นำสินค้ามาขายที่ประเทศไทย
7. ขึ้นท่าสุดท้ายที่เมืองปัตตานี บ้านกรือเซะ
8. เป็นนายช่าง ผู้หล่อปืนใหญ่ 3 กระบอก คือ ศรีนครี มหาลาลอ และนางพระยาตานี ให้เจ้าเมืองปัตตานี
9. เจ้าเมืองปัตตานี ขณะนั้นพอพระทัยลิ่มโต๊ะเคี่ยมมาก จึงยกพระธิดาให้สมรสด้วย โดยลิ้มโต๊ะเคี่ยมยอมเปลี่ยนมานับถือศาสนาอิสลาม
10. มารดาลิ่มโต๊ะเคี่ยมซึ่งอยู่ที่ประเทศจีน ไม่เห็นบุตรชายกลับมาและไม่ส่งข่าวก็มีความคิดถึงเป็นห่วงไม่เป็นอันกินอันนอน
11. ลิ้มกอเหนี่ยวสงสารมารดา จึงรับอาสามารดาออกติดตามพี่ชาย ออกเดินทางโดยเรือสำเภา ติดตามมาจนถึงประเทศไทย และได้พบพี่ชายที่บ้านกรือเซะ
12. ในขณะนั้น ลิ่มโต๊ะเคี่ยมกำลังเป็นผู้อำนวยการก่อสร้างมัสยิดกรือเซะ
13. ลิ้มกอเหนี่ยวได้พำนักอยู่ที่กรือเซะเป็นเวลานานและพยายามชักชวนให้พี่ชายกลับประเทศจีน แต่ลิ่มโต๊ะเคี่ยมไม่สามารถกลับได้ เพราะติดภารกิจในการสร้างมัสยิด
14. ลิ้มกอเหนี่ยวได้ทำอัตตวิบากกรรมที่ใต้ต้นมะม่วงหิมพานต์ใกล้กับมัสยิด
15. ลิ้มโต๊ะเคี่ยมกับพวกต่างโศกเศร้าอาลัยยิ่ง จึงพร้อมกันจัดการศพตามประเพณีและได้ทำ ฮวงซุ้ยไว้ในบริเวณบ้านกรืเซะ ตำบลตันหยงลุโล๊ะ อำเภอเมืองปัตตานี
16. บรรดาคนจีนสมัยนั้น ได้ทราบซึ้งถึงความกตัญญู ซื่อสัตย์ และรักษาคำมั่นสัญญา ไปกราบไหว้บูชา
17. ต่อมาฮวงซุ้ย และต้นมะม่วงหิมพานต์ ได้เกิดนิมิตรและอภินิหาร ให้ชาวบ้านที่ไปบนบาน หายเจ็บไข้ได้ป่วย และมีโชคลาภ ทำมาค้าขายเจริญรุ่งเรือง เป็นที่เคารพสักการะ
18. มีการเอาต้นมะม่วงหิมพานต์ มาแกะสลักเป็นองค์เจ้าแม่ลิ้มกอเหนี่ยว ประดิษฐานไว้ในศาลเจ้าที่บ้านกรือเซะ ตำบลตันหยงลุโล๊ะ ให้ประชาชนสักการะ บูชา
19. ประมาณ ปี พ.ศ.2427 พระจีนคณานุรักษ์ (ตันจูล่าย) ซึ่งเป็นหัวหน้าชุมชนจีนขณะนั้น ได้อัญเชิญองค์เจ้าแม่ลิ้มกอเหนี่ยว จากบ้านกรือเซะมาประดิษฐานที่ศาล เจ้าโจวซูกงซึ่งอยู่ในตลาดจีนเมืองปัตตานี
ข้อสังเกต
1. ตำนานนี้ของศาลเจ้าเล่งจูเกียงในปัจจุบัน ไม่ได้กล่าวถึงการสาปไม่ให้ก่อสร้างมัสยิดได้สำเร็จ (เดิมมีการเล่าถึงคำสาปแช่งของเจ้าแม่ลิ้มกอเหนี่ยวว่าไม่ให้ลิ้มโต๊ะเคียมสร้างมัสยิดกรือเซะได้สำเร็จ)
2. บัดนี้ไม่ได้มีการย้ายฮวงซุ้ยแต่อย่างใด(11) ตามเนื้อเรื่องที่ขยายความโดย website ศาลเจ้าเล่งจูเกียงปัตตานี ขัดแย้งกับเรื่องของชาวบ้านในชุมชนนั้น ที่ว่า สุสานเดิมของลิ้มกอเหนี่ยว อยู่ริมชายทะเล ปัจจุบันได้ถูกน้ำทะเลท่วมแล้ว แต่ก็ยังสามารถเห็นได้ในเวลาน้ำลด
ข้อคิดเห็นที่ 1
(1) สมัยพระเจ้าซื่อจงฮ่องเต้ แห่งราชวงศ์เหม็ง ประมาณ พ.ศ.2065- 2109 คือ จักรพรรดิเจียจิ้ง พระนามแต่งตั้งว่า ซื่อจง(世宗, Shìzōng) รัชศก เจียจิ้ง (嘉靖, Jiājìng)ครองราชย์ระหว่าง พ.ศ. 2064 - 2109 หรือ ค.ศ.(1521 - 1566) และตรงกับ ช่วงรัชสมัย ของรายาอินทิรา หรือรายามูฮัมหมัดชาห์ (พ.ศ. 2043-2073) และ รายามุซซอฟาร์ (พ.ศ. 2073-2106) ราชวงศ์ศรีวังสา ของเมืองปตานี
ข้อคิดเห็นที่ 2
จากข้อความที่ว่า เจ้าเมืองปัตตานี ขณะนั้นเป็นที่พอพระทัยมาก จึงยกพระธิดาให้สมรสด้วย(6) แสดงว่า ลิ้มโต๊ะเคี่ยม เป็นพระราชบุตรเขยของรายามูฮัมหมัดชาห์ หรือ อาจจะเป็นพระราชบุตรเขยของรายามุซซอฟาร์ หรืออย่างน้อยที่สุดก็อาจจะเป็นบุตรเขยของชนชั้นสูงในราชสำนักปตานี
เหตุใดจึงมีการยกบุตรีจากตระกูลของชนชั้นสูง หรือราชนิกูลปตานีให้กับชาวจีนโพ้นทะเลที่หลบหนีอาญาแผ่นดิน (จากข้อความที่ว่า ถูกขุนนางใส่ร้ายว่าสมคบกับโจรสลัดญี่ปุ่น(2) และ หลบหนีออกจากประเทศจีนกับพรรคพวกไปอาศัยอยู่ที่เกาะไต้หวัน (3)) และยังเป็นคนจีนที่ไม่ได้นับถือศาสนาอิสลาม (เป็น กาเฟร) (ลิ้มโต๊ะเคี่ยม ยอมเปลี่ยนมานับถือศาสนาอิสลาม (7)) ซึ่งเป็นเรื่องที่ผิดปกติวิสัยของคนมลายู โดยเฉพาะชนชั้นสูง ซึ่งมักจะแต่งงานในวงเครือญาติ และตระกูลที่มีศักดิ์เสมอกัน ทำให้เกิดข้อสงสัยว่า ในขณะนั้นไม่มีชายมลายูมุสลิมใดในเมืองปตานีหรือเมืองใกล้เคียงที่มีคุณสมบัติเหมาะสมบ้างเลยหรือ ถึงได้ยกบุตรีให้คนจีนโพ้นทะเล ที่เร่ร่อนมาอาศัยเมืองปตานีและยังมีคดีติดตัวมาด้วย นอกเสียจาก ลิ้มโต๊ะเคี่ยมจะเป็นผู้ที่มีคุณสมบัติที่เด่นล้ำในด้านใดด้านหนึ่งที่หาได้ยากในเมืองปตานี เช่น
· เป็นนายวานิชย์ที่มั่งคั่ง
· เป็นผู้ที่มีฝีมือในการรบ
· เป็นอุลามาอ์ทางศาสนา (ปราชญ์ทางศาสนาอิสลาม)
· เป็นผู้เชี่ยวชาญในเทคนิคเฉพาะด้าน
ในตำนานหลายๆตำนานที่เกี่ยวกับเจ้าแม่ลิ้มกอเหนี่ยว รวมทั้งไม่เคยพบบันทึกใดๆที่กล่าวถึง ลิ้มโต๊ะเคี่ยมว่าเป็นคนที่ร่ำรวยหรือมีอำนาจใดๆที่จะเอื้ออำนวยต่อการการค้าขาย หรือเอื้อต่อการมีอำนาจในทางใดทางหนึ่ง และก็แทบจะเป็นไปไม่ได้ที่ ลิ้มโต๊ะเคี่ยมจะเป็นอูลามะอ์ทางศาสนาอิสลาม
เรื่องที่มีความเป็นไปได้มากที่สุดคือ ลิ้มโต๊ะเคียม เป็นนายช่างที่ชำนาญการก่อสร้าง ดังที่ปรากฏในตำนานเรื่องนี้ว่า มีความรู้เป็นนายช่าง ผู้หล่อปืนใหญ่ 3 กระบอก คือ ศรี นครี มหาลาลอ และนางพระยาตานี (5) และ เป็นผู้อำนวยการก่อสร้างมัสยิดกรือเซะ (9)
ถ้าเรื่องนี้เป็นจริงตามตำนาน ลิ้มโต๊ะเคี่ยมเรียนรู้การสร้างปืนใหญ่จากไหน จริงอยู่ที่ลิ้มโต๊ะเคี่ยมมาจากเมืองจีนในสมัยราชวงศ์หมิง ย่อมรู้จักและอาจจะเคยใช้ปืนใหญ่มาก่อน มีการรู้จักการใช้ดินระเบิด เพราะดินระเบิดก็เป็นการคิดค้นโดยนักเล่นแร่แปรธาตุชาวจีน แต่ก็เป็นคนละเรื่องกับเทคโนโลยีการหล่อปืนใหญ่ ซึ่งเรื่องนี้เป็นความเชี่ยวชาญของชาวยุโรปและเอเซียกลาง ตั้งแต่คอนสแตนติโนเปิลไปจนถึงเปอร์เซีย มีการใช้อย่างแพร่หลายรอบๆบริเวณนี้ในสงครามครูเสด แต่การใช้ปืนใหญ่ไม่ได้เป็นเทคนิคที่ชาวจีนนิยมกันมากนัก การที่ลิ้มโต๊ะเคี่ยม ชาวจีนจากมณฑลฮกเกี้ยนจะมีความชำนาญในการหล่อปืนใหญ่ น่าจะยังเป็นที่สงสัยอยู่
ทีนี้ ถ้าหากเราไปดูรูปแบบทางสถาปัตยกรรมที่มัสยิดกรือเซะ และมัสยิดอีกแห่งที่ดาโต๊ะซึ่งสร้างในสมัยสุลต่าน มุซ็อฟฟัร ชาห์ หรือ รายามุซซอฟาร์ ซึ่งร่วมสมัยกัน ก็ไม่ปรากฏว่า มีศิลปะแบบจีนเข้ามาผสมผสานในมัสยิดทั้งสองแห่งนี้เลย แต่มัสยิดทั้งสองแห่งนี้กลับปรากฏว่าเป็นสถาปัตยกรรมแบบเอเซียกลางและไบเซนไทน์มากกว่า ซึ่งออกจะเชื่อได้ยากว่า นายช่างชาวจีนจากมณฑลฮกเกี้ยนจะสามารถสร้างงานทางสถาปัตยกรรมที่หลุดพ้นจากอิทธิพลของศิลปะจีนไปได้โดยสิ้นเชิง
จากข้อสังเกตนี้ทำให้มีสมมุติฐานว่า
1. ลิ้มโต๊ะเคี่ยมไม่ได้เป็นผู้สร้างมัสยิดกรือเซะ
2. ลิ้มโต๊ะเคี่ยมเป็นผู้สร้างมัสยิดกรือเซะจริง แต่ลิ้มโต๊ะเคี่ยมไม่ได้มาจากมณฑลมณฑลฮกเกี้ยน แต่ที่ลิ้มโต๊ะเคี่ยมได้เรียนรู้ศิลปวัฒนธรรมและสถาปัตยกรรมของเอเชียกลางนั้น อาจจะตั้งสมมุติฐานได้ว่า ลิ้มโต๊ะเคี่ยมอาจจะมีพื้นเพเดิมมาจากมณฑลซินเกียง – อุยกูร ซึ่งเป็นดินแดนของชาวจีนมุสลิม ที่มีการติดต่อกับอารเบีย เอเชียกลาง และไบเซไทน์เดิม (ภายหลังถูกยึดครองโดยเติร์ก)โดยผ่านเส้นทางสายไหม
ข้อคิดเห็นที่ 3
จากข้อความในตำนานที่ว่า “หลบหนีออกจากประเทศจีนกับพรรคพวกไปอาศัยอยู่ที่เกาะไต้หวัน(3) ต่อมาได้นำสินค้ามาขายที่ประเทศไทย (4) ขึ้นท่าสุดท้ายที่เมืองปัตตานี บ้านกรือเซะ” นั้น เหตุใดลิ้มโต๊ะเคี่ยมจึงไม่ตั้งรกรากหรือตั้งถิ่นฐานที่เมืองอื่น แทนที่จะมาตั้งรกรากที่ปตานี
การที่จะตั้งถิ่นฐานที่เกาะไต้หวัน คงจะไม่ปลอดภัย เพราะยังอยู่ใกล้กับอาณาจักรจีนมากเกินไป คงได้แค่หลบหลีเพื่อตั้งหลักชั่วคราว
แต่ จากข้อความที่ว่า นำสินค้ามาขายที่ประเทศไทย (4) แสดงว่ามีลู่ทางการทำการค้ากับไทย (หมายถึงอยุธยาหรือเปล่า หรือหมายถึงเพชรบุรี นครศรีธรรมราช หรือสงขลา) แสดงว่าสามารถหลบพ้นจากเงื้อมมือของทางการจีนได้แล้ว และยังสามารถประกอบอาชีพค้าขายเป็นหลักแหล่ง ซึ่งน่าจะมีความปลอดภัยและมั่นคงต่อชีวิตพอสมควร
ถ้าหากว่าขณะนั้นลิ้มโต๊ะเคี่ยมยังไม่ได้เปลี่ยนมานับถือศาสนาอิสลาม ลิ้มโต๊ะเคี่ยมน่าจะตั้งรกรากที่ อยุธยา เพชรบุรี นครศรีธรรมราช และ สงขลา มากกว่าปตานี เพราะ เมืองดังกล่าวเป็นเมืองที่นับถือพระพุทธศาสนา แต่กลับมาตั้งรกรากที่ปตานีซึ่งเป็นเมืองที่นับถือศาสนาอิสลาม และปตานีในขณะนั้น ก็ยังไม่ได้เป็นเมืองท่าที่รุ่งเรืองมากนัก เพราะจากข้อความที่ว่า สมัยพระเจ้าซื่อจงฮ่องเต้ แห่งราชวงศ์เหม็ง(1) ที่ลิ้มโต๊ะเคี่ยมเกิด ตรงกับ ช่วงรัชสมัย ของรายาอินทิรา หรือรายามูฮัมหมัดชาห์ (พ.ศ. 2043-2073) หรืออาจะเป็นช่วงรัชสมัยของ รายามุซซอฟาร์ (พ.ศ. 2073-2106) ที่ลิ้มโต๊ะเคี่ยมมาถึงปตานี ซึ่งเป็นก่อนยุคทองของปตานีในช่วงรัชสมัยของราชินีฮิเยา ราชินีบีรู ราชินีอูงูและราชินีกูนิง ที่ปตานีมีการค้าที่รุ่งเรือง
ข้อคิดเห็นที่ 4
จากการเล่าขานของชาวบ้าน เล่าว่า สุสานของลิ้มกอเหนี่ยว อยู่ริมชายทะเล ปัจจุบันได้ถูกน้ำทะเลท่วมแล้ว แต่กยังสามารถเห็นได้ในเวลาน้ำลด ทำให้เกิดข้อสงสัยว่า เหตุใดลิ้มโต๊ะเคี่ยม ไม่จัดการเลือกทำเลฮวงซุ้ยให้ลิ้มกอเหนี่ยวผู้เป็นน้องสาวให้ตรงตามลักษณะฮวงซุ้ยที่เหมาะสมกว่านี้ แต่กลับจัดการฝังศพแบบกุโบร์ของอิสลาม
ข้อคิดเห็นที่ 5
ข้อขัดแย้งในตำนานเจ้าแม่ลิ้มกอเหนี่ยว คงจะอธิบายได้ง่ายขึ้น ถ้าหากว่า ลิ้มโต๊ะเคี่ยมเป็นจีนมุสลิมที่มากจากมณฑลซินเกียง เป็นมุสลิมก่อนที่มาจะมาถึงดินแดนปตานี คงจะอธิบายได้ว่า
1. ทำไมเจ้าเมืองถึงยกบุตรี
2. ทำไมลิ้มโต๊ะเคี่ยมสามารถที่จะสร้างมัสยิดกรือเซะ ในรูปทรงสถาปัตยกรรมแบบเอเชียกลางและไบเซนไทน์
3. ทำไมลิ้มโต๊ะเคี่ยม ถึงมีเทคโนโลยีในการสร้างปืนใหญ่
4. และ ทำไมลิ้มโต๊ะเคี่ยม ถึงเลือกปตานีเป็นที่ตั้งรกราก
ข้อคิดเห็นที่ 6
ถ้าหากว่าลิ้มโต๊ะเคี่ยม เป็นมุสลิมดั้งเดิมจากแผ่นดินจีน ก็คงจะมีการแก้ไขเรื่องราวในตำนานและทางประวัติศาสตร์กันอีกมากมาย เช่น
1. ลิ้มกอเหนี่ยว จะถือกำเนิดในครอบครัวมุสลิม และก็คงจะเป็นมุสลีมะห์
2. ถ้าลิ้มกอเหนี่ยวเป็นมุสลีมะห์ คงจะไม่สาปแช่งมัสยิดกรือเซะ
3. ลิ้มกอเหนี่ยว คงจะไม่ผูกคอตาย เพราะการอัตตวิบากกรรม เป็นข้อห้ามร้ายแรงของอิสลาม
4. ก็คงจะเป็นที่เข้าใจได้ว่า สุสานเดิมของลิ้มกอเหนี่ยวที่ริมฝั่งทะเล ทำไมจึงมีลักษณะเป็นกุโบร์มากกว่าฮวงซุ้ย ทั้งในรูปลักษณ์ และทำเลการตั้งฮวงซุ้ย (ปกติฮวงซุ้ยมักจะไม่อยู่บนชายฝั่งทะเล แต่นิยมที่จะเลือกทำเลที่ด้านหลังเป็นภูเขา ด้านหน้ามองเห็นทะเล)
บทสรุป
ข้อคิดเห็นต่างๆในเรื่องนี้ มาจากข้อสงสัยส่วนตัวของผม ที่อ่านเรื่องราวในตำนาน ตลอดจนอ่านบทความของนักประวัติศาสตร์และนักวิชาการหลายท่านที่เขียนถึงเรื่องนี้ อย่างการอาศัยความเชื่อในตำนานและความรู้สึกของความเป็นเผ่าพันธุ์นิยมเป็นหลัก ทั้งๆที่ไม่เคยมีใครสามารถที่จะแสดงเอกสาร บันทึก หรือหลักฐานเบื้องต้นใดๆมาแสดงได้
บทความชิ้นนี้ ไม่ได้มุ่งหวังให้เกิดการปะทะกันทางศาสนาและวัฒนธรรม แต่มุ่งหวังในการวิเคราะห์โดยอาศัยหลักฐานและหลักเหตุผลเป็นหลัก แน่นอนว่าผมไม่ได้ยืนยันว่าข้อคิดเห็นของผมถูกต้อง แต่เป็นเพียงการนำเสนอมุมมองที่แตกต่างจากที่เคยมอง เป็นการมองโดยอาศัยตรรกะ ไม่ใช่การเชื่อแบบ “โบราณท่านว่า”
ชาวมุสลิมปัตตานี ควรที่จะขอบคุณตำนานเรื่องเจ้าแม่ลิ้มกอเหนี่ยวของพระจีนคุณานุรักษ์ฉบับนี้ และรวมถึงตำนานเจ้าแม่ลิ้มกอเหนี่ยวฉบับอื่นๆที่มีการเผยแพร่ เพราะจากตำนานเรื่องนี้เองที่มีส่วนอย่างมากต่อกระแสการตื่นตัวเพื่ออนุรักษ์และปกป้องมัสยิดกรือเซะ จนถึงทุกวันนี้
อย่างไรก็ตาม เรื่องราวในอดีตเป็นเรื่องที่ไม่มีใครสามารถยืนยันได้ว่าข้อมูลของตนถูกต้องทั้งหมด เพราะไม่มีใครสักคนที่อยู่ร่วมในเหตุการณ์และเป็นประจักษ์พยานในเรื่องราวเหล่านั้น
วัลลอฮ์ฮุอะอ์ลัม..... อัลลอฮ์เท่านั้นที่ทรงรู้จริง
Ibn. Ahmad
February 5, 2012
